Ana Menü Android Telefon Yazılım Rom Destek Teknoloji Sitesi

ı[/i]











Telkari kısaca,  gümüş tel işleme sanatı anlamına gelen “telkari” ince tel  haline  dökülen gümüşün bükülmesiyle oluşturulan küçük motiflerin bir  araya  getirilmesi olarak tanınır. Tümüyle el işçiliğine dayalı bir  sanattır.  Telkari sanatı ile yaygın olarak tütün kutusu sigara  ağızlıkları  aynalar tepsiler kemerler küpeler kolyeler düğmeler ve  yüzükler  yapılabiliyor.



 Altın  ve gümüşün yüzyıllardır  dantel işlendiği Telkari sanatı her el sanatı  gibi ayakta kalmaya  çalışıyor. Kuyumculuk sektöründeki endüstrileşmeyle  yaşam alanı daralan  sanatın ustaları telkari işlemeciliğini bugüne kadar  taşımayı başardı.  Mardin Midyat Ankara Beypazarı ve Trabzon Telkari  sanatının  yaşatıldığı merkezlerden sayılıyor.



       

 

"Kumaşın  ve  altının sihirbazı derler Süryaniler için. Oysaki ben Mardin'de   telkariyim. En eski kelebek kanadı yiğitlerin asası... Benim göz zevkim   el emeğim maharetle nakış olur gümüş üzerinde dansla. Ben Mardin"im. En   güzel gümüş işlemeciliğin yurdu yani. Mezopotamya ilhamım medeniyetler   benim desen kaynağım. Ben tel halindeki gümüşü diriltir altını   şahlandırırım. Basit bir el çekiciyle ve ayak körüğüyle sevda yakısını   gümüşe yansıtırım. Ben en güzel kol düğmesiyim. Taşlara nakşetmiş   atalarımla gümüşü yonttum. Ben bir zevk tüneliyim. Bir çocuğun gelecek   düşü Mardin"de bir sevgi motifiyim. Ben telkariyim dünden bugüne incecik   zevkleri bulutlara işleyen çiçeklere kazıyan..."



 





 Mardinli telkari  ustaları böyle tanımlıyorlar köklü sanatlarını biraz da Mardin'e mal  ederek.



 Geçmişi 5 bin yıl öncesine kadar dayanan altının gizemli  yolculuğu  kuyum ustalarının hünerli ellerinde şekil bulan el  sanatlarıyla hayat  buluyor. Bu kuyumculuk sanatlarından biri de Telkari.  Deyim yerindeyse  saç teli inceliğindeki altın ve gümüş tellerle yapılan  el dokumasına  telkari sanatı deniyor. Ustaların ellerinde şekilden  şekile giren  takılar insanı adeta 1001 gece masalarına alıp götürür.  Telkari  tekniğinin işlendiği ürünlerde göze çarpan sanat inceliği insanı   tarihin karanlıklarından günümüze bir sanat yolculuğuna çıkarıyor.   Sanat işlemeciliğinde tel ne kadar ince olursa takının değeri de o kadar   artar. İncecik dantelvari işlemecilik sanatı olan telkarinin tarihi   geçmişi de oldukça eskiye dayanıyor.











 Melleart'ın bilimsel  araştırmalarının bulguları referans alınarak  geliştirilen tezlere göre  maden sanatının ilk adresi Anadolu'dur. 8000  yıldan uzun bir tarihe  sahip olan Çatalhöyük'te yapılan arkeolojik  kazılarda çıkarılan bakır ve  kurşundan yapılmış süs eşyaları da bu tezi  kuvvetlendirmektedir.  Geleneksel Türk maden sanatına ait altın gümüş  bakır pirinç ve tunç  objeler Selçuklu ve Osmanlı ustaların eserleridir.  Malzeme olarak daha  ziyade altın ve gümüşün kullanıldığı kuyum sanatı  Türk maden işçiliğinde  ayrıcalıklı bir yere sahiptir. Arkeolojik  kazılardan elde edilen  bulgulara göre telkâri tekniğinin M.Ö. 3000  yılından beri Mezopotamya'da  M.Ö. 2500'den bu yana da Anadolu'da  kullanıldığı anlaşılmaktadır.  Telkâri'nin asıl merkezinin 12. yüzyılda  Musul olduğu bu sanatın  Musul'dan Suriye'ye oradan da Anadolu'ya  geçtiği ileri sürülmektedir.  Telkâri yapımının 15. yüzyıldan bu yana  ise Türkler arasında da yaygın  olduğu özellikle de Güneydoğu Anadolu'da  çok geliştiği bilinmektedir.





   





Mardin'de Telkari

 

Özellikle  Mardin ve Midyat  ilçesinde telkari sanatı oldukça gelişmiştir. Hatta  Mardin ve Midyat  ilçesi telkarinin doğup büyüdüğü yer olarak hafızalarda  yerini çoktan  kazımış durumda. Sayıları bugün bir elin parmakları kadar  azalan  ustalar sanatı yaşatmak ve geleceğe taşımak için çalışmalarını   sürdürüyor. Her elsanatı gibi gün geçtikçe kan kaybeden Telkari   Sanatı'na Mardin Valiliği destek veriyor. Sanatın sürekliliğinin   sağlanması için ilde genç ustalar tarafından işlenen telkariler   Avrupa'daki moda evlerine kadar götürülecek. Böylece geleneksel el   sanatı broşür dağıtımından uluslararası fuarlara kadar birçok hizmetten   faydalanmış olacak. Bugün el kalemi ile parlatma işlemi Mardinli   ustaların bir geleneği olarak devam etmektedir.

 









Beypazarı Telkâri İşçiliği





 Telkari  sanatı Beypazarı'na Ahilik yoluyla kazandırılmıştır.  Beypazarlılar bu  sanatı kabul etmişler ve zaman içinde  geliştirmişlerdir. Daha çok süs  eşyaları ve takılar yapılmaktadır.  Kemer kolye bilezik küpe iğne başlık  ve tılsım başlıca takı  çeşitleridir. Telkarideki motifler tabiatın  Türk-İslam düşüncesi ile  yorumlanışı ve Türk zevkini yansıtır. Beypazarı  ilçesi telkâri sanatı  giyimi kuşamı yemekleri evleri ve el sanatları  açısından incelenmeye ve  araştırılmaya değer özellikler gösterir. İlçede  gümüş işleri yapımının  tarihi çok eskilere dayanır. Eski ustalar döküm  gümüş ve altın işleri  yaparken son 40 -50 yıldan bu yana telkâri ile  uğraşmaya  başlamışlardır. Bu eski ustaların yetiştirdiği ve onların  bıraktığı  yerden başlayan yeni ustalar ise 20. yy'ın son çeyreğinde  telkâriyi  Beypazarı'nda geliştirerek adını yurtdışına kadar  duyurmuşlardır.  Beypazarı'nda üretim geleneksel tekniğinden sapmadan  küçük işletmelerde  yapılmaktadır. İlçede 40 kadar işyerinde 30'a yakın  usta ve kalfa ile  400'e yakın çırak ve işçi telkâri alanında  çalışmaktadır.

 







Telkari Yapım Tekniği



Tel Çekme



 Külçe  halindeki gümüş veya hurda gümüşler potada eritilerek ince  çubuklar  halinde dökülür.Daha sonra bu çubuklar silindirlerden ve  haddelerden  geçirilerek istenilen inceliğe getirilir.



 Model Hazırlama



 Yapılacak  ürün önce ana hatlarıyla 1 / 1 ölçekte bir kağıt üzerine  çizilir.  Ürünün ana iskeletini oluşturacak parça esas alınarak hangi  kısımlarında  kaç mikron kalınlığında tel kullanılacağı iç kısmının ne  şekilde hangi  desenlerle doldurulacağı belirlenir ve taslak üzerine  yazılır.



 





Tavlama



 Haddelerden  çekilen ve bükülen gümüş süratle sertleşir ve işlemede  büyük kolaylık  sağlayan yumuşaklığını kaybeder. Bu tellerin  yumuşaklıklarını tekrar  kazanmaları için asbest bir tabaka üzerinde  ısıtılarak tavlanmaları  gerekir. Tellerin çekilmeleri ve ürüne  işlenmeleri sırasında tavlama  işlemi sık sık yapılır.



Kesim



 Herhangi bir ürün yapılacağı  zaman gerekli bütün teller taslak üzerinde  belirlenen kalınlık ve  uzunluklara göre kesilerek hazırlanır.











Şekil Verme



 Ürünü  oluşturan ana iskeletin kesilmiş ve yassılaştırılmış parçaları  çizilmiş  olan taslak üzerine konularak şekillendirilir ve belirli  yerlerinden  kaynakla birleştirilir. Sonra ince teller yerleştirilerek  iskelet  tamamlanır. İskeletin içerisindeki boşluklar işin tekniğine  göre daha  ince tellerle doldurulur ve sıkıştırılır gerekli yerlerden  kaynakla  birleştirilir. Bu şekilde içleri doldurularak hazırlanmış  parçaların her  birine bükülerek yada çukurlaştırılarak son şekil  verilir ve parçalar  ara bağlantılarla birleştirilerek bir araya  getirilir.



Ayrıntıların Yapımı



 Telkâride  bir ürünü oluştururken ana parçaların dışında bu ana  parçaları  birleştirmede ve süslemede çeşitli parçacıklar kullanılır.  Örneğin  "geverse" adı verilen minik küreler yapılırken matkap yardımı  ile bir  çivi üzerine sarılan ince teller makasla kesilir ve küçük  halkalar elde  edilir. Bu halkalar bir kömür parçası üzerinde ısıtılıp  eritilerek minik  toplar haline getirildikten sonra iki ağaç blok  arasında sıkıştırılıp  döndürülerek yuvarlaklaştırılır. Böylece 1-2mm  çapında içi dolu  kürecikler elde edilir. Daha büyük küre ve topları  yaparken gümüş plaka  önce presle değişik çaplarda daireler halinde  kesilir.



 





 Birleştirme ve Kaynak



 Telkâri  tekniği ile yapılan her ürünün tamamı telden yapılır. Bunun  için bir  ürün binlerce parçadan bükülerek ve birleştirilerek  oluşturulur. Bu  yüzden bu teknikte kaynak önemli bir yer tutar. Kaynak  materyali olarak  gümüş - pirinç karışımı bir alaşım kullanılır.



Ağartma



 Bütün  parçaları birleştirilmiş bir ürün son şeklini aldığı zaman ısıtma  kaynak  ve diğer işlemler nedeniyle kirlenmiş kararmış ve oksitlenmiş   durumdadır. Ürünün doğal parlak rengini alabilmesi için ağartma işlemi   uygulanmaktadır. Bu uygulamada bütün ürünler bir bakır kap içine konulur   ve üzerlerine nitrik asitli su ilave edilir. Ürünler doğal renklerini   alıncaya kadar birkaç dakika süreyle kaynatılır. Daha sonra bol su ile   durulanır ve kurutulur.



 





 Son İşlemler



 Ağartılan ürünler  deterjanlı (eskiden deterjan yerine çöven  kullanılırdı) su ile tekrar  yıkanır ve ince telli bir fırça ile iyice  fırçalanır. Yüzeydeki  fazlalıklar ve kaynak artıkları temizlenir;  ürünlerin yüzeyi düz bir  çelik parçası ile parlatılır.

 





 

 Telkari Çeşitleri



Hasır Telkari



 "Örgü  işi" veya "Trabzon işi" olarak da bilinen bu teknikte ürün  tellerin  örülmesi ile ortaya çıkarılmaktadır. Daha çok Trabzon  yöresinde  uygulanan bu teknikte altın ve gümüş teller sekiz  santimetreye kadar  ende örülerek şeritler haline getirilmektedir. Daha  sonra silindirler  arasından geçirilen bu örgüler ezilerek tam bir örgü  şerit haline  getirilir. Bu şeritler uygun uzunlukta kesilerek bilezik  ve kolye  yapılır.











Kakma Telkari



 Bu teknikte bir taş maden veya ağaç  yüzey üzerine kazınan şekil ya da  oyukların içine tel yerleştirilir. Tel  kakma yapılacak yüzey üzerine  çizilen şekil kazıma veya asitle oyma  tekniği ile yüzey üzerinde  çukurlaştırılır. Bu çukura yerleştirilen  çoğunlukla köşeli tel çekiçle  vurularak sıkıştırılır ve şekil içerisine  gömülür. Yüzeyden taşan  kısımlar alınır eğelenir perdahlanıp parlatılır.  Bu teknikle silah  kabzaları bıçak sapları şemsiye sapları zarf  açacakları yazı takımları  kaşık sapları tespihler nalınlar ağızlıklar  baston sapları şamdanlar  vb. eşya süslenir.



 





Kafes Telkari



 Bu  teknikte tellere şekil verildikten sonra kaynakla birleştirilerek  bir  ana iskelet oluşturulur. Bu iskeletin içi daha ince tellerle   doldurulduktan sonra yine kaynak yapılır ve gerekirse ürün minik   kürelerle ve toplarla süslenir.Bu teknikle kül tablaları çakmak   kılıfları sigara ve mücevher kutuları şamdanlar tepsiler şekerlikler   vazolar ağızlıklar nargile uçları çiçekler sigara tabakaları fincan   bardak sürahi vb. eşya kılıfları abajurlar çeşitli tabaklar düğmeler kol   düğmeleri küpeler tepelikler kolyeler broşlar bilezikler kemerler ve   yüzükler üretilir. Beypazarı'nda telkâride bu teknik kullanılır.




Linkback: Telkari Sanatı